دوران رادیولوژی در اواخر قرن ۱۹ وقتی که ویلیام رونتگن اشعه ایکس را کشف کرد که در نهایت منجر به تکنیک های کلینیکی جهت ارزیابی ساختار های آناتومیک داخلی شد، شروع شد. ولی فقط تهیه تصاویر دو بعدی از ساختار های مینرالیزه (مثل استخوان) ممکن بود.
در سال ۱۹۷۹ مهندس انگلیسی به نام هانسفیلد که مفتخر به دریافت جایزه نوبل شد متدی را پایه ریزی کرد که امکان تهیه تصاویر سه بعدی را می داد، این تکنولوژی در ابتدا توموگرافی کامپیوتری نامیده شد که حدودا ۱۰۰ برابر حساس تر از روش های قدیمی رادیوگرافی بود و اجازه بررسی بافت نرم (مثل عضلات) را هم به پزشکان می داد.
Surgical navigation
اوایل که ایمپلنت اختراع شده بود در هر جا که استخوان وجود داشت ایمپلنت گذاشته می شد (یعنی برای استخوان موجود) به مرور زمان متخصصین ایمپلنت به این نتیجه رسیدند که این روش اشتباه است و باید ایمپلنت را بر اساس روکش مناسب جایگزین کنند.
ایمپلنت گذاری بر اساس نیاز روکش آن در آینده دارای مزایایی می باشد:
- زیبایی.
- ثبات درازمدت بیشتر.
ایمپلنت گذاری بر اساس روکش (و نه بر اساس استخوان موجود) باعث می شود بتوانیم روکش ها را به صورت پیچ شونده قرار دهیم تا در همان زمان که بخواهیم بتوانیم آن را خارج و تغییر دهیم.
در مواردی که روکش ها پیچ شونده نیستند و با سمان چسبانده شوند دارای مشکلات زیادی می شوند من جمله:
- وارد شدن اضافات سمان (چسب ) بدرون لثه و ایجاد التهاب.
- در موارد نیاز به درآمدن روکش باید آن را برید و خارج کرد
ایمپلنت گذاری با گاید (هدایت شونده با کامپیوتر) دارای مزایای زیادی من جمله:
- حفظ فواصل میان ایمپلنت های مختلف.
- عمق مناسب ایمپلنت.
- جایگاه مناسب ایمپلنت.
- فواصل مناسب میان ایمپلنت دندان ها.
که تمام این فاکتور ها از قبیل درون نرم افزار بررسی و طراحی می شوند.
شرکت علمی کلمبیا و شرکت بلژیکی چه تحولی در ایمپلنت گذاری ایجاد کردند؟
در سال ۱۹۸۸ شرکت علمی کلمبیا یک نرم افزار سه بعدی را معرفی کرد که می توانست تصاویر رادیوگرافی سه بعدی را به صورت برش های مقاطع عرضی ارائه کند.
اولین ورژن نرم افزار SIMplant نام داشت که در سال ۱۹۹۳ توسط گروه علمی کلمبیا ارائه شد. این نرم افزار اجازه قراردهی ایمپلنت به صورت مجازی درون فک بیمار در کامپیوتر را می داد که بدین ترتیب تمام نواقص و احتمالا تقبل از جراحی روی بیمار به صورت مجازی مشخص می شد.
در سال ۲۰۰۲ یک شرکت بلژیکی به نام (Materialise) تکنولوژی انتقال این اطلاعات از نرم افزار توسط یک راهنما (guide) را معرفی کرده بدین ترتیب با گاید تهیه شده امکان دریل و جایگذاری ایمپلنت به همان ترتیبی که از قبل به صورت مجازی انجام شده بود به وجود آمد. بدین ترتیب اکثر خطاهای انسانی در لحظه جراحی حذف می شود.
چند نوع از جراحی ایمپلنت هدایت شونده (دیجیتالی) توسط کامپیوتر وجود دارد؟
- استاتیک: در نوع استاتیک از ایمپلنت های (گاید یا راهنما) استاتیک یا ساکن استفاده می شود. در این نوع تمام اطلاعات جایگذاری مجازی ایمپلنت توسط راهنما یا گاید به لحظه جراحی منتقل می شود و دیگر امکان تغییر طرح ایمپلنت گذاری در لحظه جراحی وجود ندارد بدین خاطر به آن استاتیک گفته می شود.
- دینامیک: این روش که به آن navigation surgery نیز گفته می شود. در اوایل سال ۲۰۰۰ ارائه شد که این روش امکان تغییر در لحظه ی جراحی را به بهترین متخصص ایمپلنت می دهد، بدین ترتیب که در لحظه ی جراحی تمام اتفاقات را درون مونیتور می بیند.
دستگاه های cbct چیست؟
دستگاه های جدید نسبت به دستگاه های سی تی اسکن پزشکی بسیار کوچک تر و ارزان تر است و امکان داشتن آن ها در مطب شخصی وجود دارد. (البته متاسفانه در ایران فقط محدود به رادیولوژی ها می باشد) بدین ترتیب با وجود دستگاه سی بی سی تی و یک پرینتر (برای ساخت گاید) امکان انجام جراحی استاتیک هدایت شونده یا دیجیتال با کامپیوتر در مطب ها وجود دارد. البته امکان ساخت گاید یا راهنما توسط دستگاه های cad-cam هم وجود دارد.
انواع راهنما های جراحی
- راهنمای جراحی که برروی دندان ها قرار می گیرد.
- راهنمای جراحی که برروی مخاط و لثه قرار می گیرد (در بیماران کاملا بدون دندان).
- راهنمای جراحی که برروی استخوان قرار می گیرد (در مواردی که نیاز به پیوند استخوان وسیع باشد).
- راهنمای جراحی که با مینی ایمپلنت ها فیکس می شود.
نشان داده شده است که نوع متکی بر استخوان کم ترین دقت را دارد و دقیق ترین نوع با تکیه بر مینی ایمپلنت و در بیماران کاملا بی دندان است که امکان قرار دهی همزمان (ایمپلنت فوری) روکش های ایمپلنت نیز وجود دارد.
در بعضی انواع راهنما های جراحی فقط دریلینگ به صورت کامپیوتری انجام می شود و در بعضی انواع حتی قرار دادن خود ایمپلنت هم توسط گاید انجام می شود (تمام کامپیوتری).
راهنما های جراحی ایمپلنت دینامیک
به علت عدم پیچیدگی و قیمت پایین تر انواع استاتیک به صورت گسترده تر انجام می شود. در حال حاضر اکثر کمپانی های ایمپلنت معروف سیستم جراحی راهنما می شوند با کامپیوتر (استرلیتوگرافیک) خودرا دارند. در حالی که نوع استاتیک ۱۰ برابر نوع دینامیک استفاده می شود میزان عدم موفقیت هر دو روش یکسان است. در مطالعات گزارش شده است که انحراف حدودا ۱ میلی متر در فواصل و کمتر از ۴ درجه در زاویه قابل دستیابی است.
البته روش دینامیک دارای چند عیب نیزمی باشد:
- قیمت بسیار بالا.
- نیاز به دستگاه cbct در مرکز ایمپلنت.
- اشعه بیشتر .
که تهیه آنها در مطب ها بسیار مشکل است.